Był sobie raz mały chłopczyk imieniem Filip. Pewnego dnia wszystkie dzieci wybrały się do szkoły. Nasz Filip też nałożył czapkę i chciał iść, mama jednak powiedziała:

- A ty, Filipku, dokąd to?

- Do szkoły.

- Jeszcześ za mały, nie pójdziesz - i zatrzymała go w domu.

A dzieci poszły. Ojciec jeszcze z samego rana pojechał po drewno do lasu, mama pobiegła na pańskie pola. W izbie została tylko na piecu kości grzejąca babunia i Filipek. Zrobiło się nudno; babka zasnęła, i chłopczyk zaczął szukać swojej czapki, a że jej nie znalazł, wziął więc starą ojcowską - i poszedł do szkoły.

Szkoła była daleko, za wsią przy cerkwi. Dopóki Filip szedł po swojej okolicy, psy były spokojne i go nie ruszały, jednak kiedy tylko wyszedł na owalnicę, raptem wyskoczyła Żuczka, a za nią wypadł wielki Wilczek. Filipek rzucił się do ucieczki, a psy za nim. Krzyknął, potknął się i przewrócił. Z chałupy wyszedł jakiś chłop, odegnał Wilczka i Żuczkę i zapytał:

- I dokąd to, postrzeleńcu, sam tak biegniesz?

Filipek nic nie powiedział, podebrał poły swojej sukmanki i puścił się dalej pędem co tchu.

Przybiegł zasapany do szkoły; na ganku nikogo, ale w środku słychać gwar dziecięcych głosów. Zdjął go lęk: *A co jak nauczyciel wygoni?* I zaczął myśleć, co tu robić. Wracać z powrotem - znowu te psy opadną! do szkoły wejść - strach pana...

Mimo przechodziła jakaś baba z wiadrem i powiada:

- Wszyscy się uczą, a ty co tak stoisz?

Filipek więc wszedł na ganek. W sieni zdjął ojcową czapkę i otworzył drzwi do klasy. Było tam pełno dzieci. Jeden przekrzykiwał drugiego, a nauczyciel w czerwonym szalu przechadzał się pośrodku.

- Coś tu chciał? - zawołał do Filipka.

Malec uczepił się swojej czapki i stał, jakby go zamurowało.

- I któż ty jesteś?

Milczenie.

- Jesteś niemowa?

Chłopczyk tak się przeraził, że stracił oddech.

- To idź do domu, skoro nie chcesz nic mówić.

A Filipek nawet gdyby chciał coś powiedzieć, nie mógł - tak ze strachu zaschło mu w gardle. Spojrzał na nauczyciela i cicho zapłakał.

Wtedy ten użalił się nad nim, pogłaskał po lnianym łebku i spytał uczniów swoich, kim jest ich malutki gość.

- To Filipek, brat Kościuszki. Już dawno prosi, żeby go puścili do szkoły, ale mama nie pozwala, to on ukradkiem sam tutaj przyszedł.

- Ano, siadaj w ławce obok braciszka, a ja już waszą mamę poproszę, żeby puszczała ciebie też na lekcje.

I zaczął pokazywać Filipkowi litery, a ten je już znał i nawet umiał już trochę czytać.

- No, spróbuj przeliterować swoje imię.

- Hwie-i-hwi, lie-i-li, pie-ok-pok.

Wszyscy się roześmieli.

- Zuch, - powiedział nauczyciel. - Któż ciebie nauczył czytać?

Filipek ośmielił się i odparł:

- Kościuszko. Ja biedula zdolny, od razu wszystkom zrozumiał. Okropnie żem zręczny!

Nauczyciel parsknął śmiechem i rzekł:

- Nie tak hop-hop! z tym chwaleniem. Najpierw zabierz się do nauki.

I od tego dnia Filipek zaczął chodzić do szkoły.