Rozdział 1 - Dostojewski w Polsce rozbiorowej

Fiodora Dostojewskiego czytano w Polsce rozbiorowej... w oryginale, i był to odbiór na linii dzieło-czytelnik bez żadnego pasa transmisyjnego: najbardziej bezpośredni *oko w oko`* i *twarzą w twarz* kontakt. Już od 1865 roku na stanie Warszawskiej Biblioteki Uniwesyteckiej znajdowały się wszystkie jego ówczesne dzieła wydane w Rosji, i teoretycznie KAŻDY miał do nich dostęp.

Dobrze go znał - we francuskim przekładzie - J. I. Kraszewski, w oryginale czytali tę prozę i E. Orzeszkowa, i B. Prus, i A. Pług, i H. Sienkiewicz;  i w *Lalce*, i w *Rodzinie Połanieckich*, i w *Bez dogmatu* nie bez racji doszukiwano się wpływów tego wielkiego Pisarza.

Nie uchronił się przed cieniem Dostojewskiego skandalista St. Przybyszewski, który swoje *Dzieci Szatana* napisał z myślą... o *Biesach*. A *Ludzie bezdomni*, *Dzieje grzechu*, *Sułkowski* i *Nawracanie Judasza* S. Żeromskiego były na tyle związane ze spuścizną tego Wielkiego Rosjanina, że w polskiej publicystyce mówiono o tym już od 1906 r. (A. Bruckner, J. Skiwski, St. Adamczewski, St. Baczyński, G. Timofiejew). O paralelach Dostojewski - Żeromski piszą także H. Markiewicz i W. Natanson. Stosunek autora *Przedwiośnia* do rosyjskiego Pisarza był dwoisty: ceniąc go wysoko jako artystę, zarazem kategorycznie też potępiał go jako polityka.

W zaklętym kręgu tej Twórczości pozostawali również T. Rittner (echa *dostojewszczyzny* brzmią wyraźnie w takich jego dramatach, jak w *Małym domku*, w *Między nocą a brzaskiem* i we *Wrogach bogaczy*), St. Brzozowski (w poemacie prozą *Teodor D. Z mroków duszy rosyjskiej* oraz w trzech jego powieściach: *Płomienie* - replice na *Biesy*, w *Sam wśród ludzi* i w *Książce o starej kobiecie*), K. Irzykowski, poeta Kasprowicz, T. Miciński (powieść *Xiądz Faust*, dramat *Kniaź Patiomkin*), J. Relidzyński (poemat dramatyczny *Wielki Inkwizytor*), T. Nalepiński (szkic *On idzie! Rzecz o Królu-Duchu Rosji*), J. Korczak (*Dziecko salonu*), Wł. Reymont (*Marzyciel*).

Krytyka prawicowa również pisała o rosyjskim Mistrzu, że wspomnimy tutaj choćby Wł. Jabłonowskiego i jego książkę *Dookoła Sfinsa* oraz recenzje T.T. Jeża i K. Makuszyńskiego. *Dostojewski został przez nich zaprezentowany równocześnie i jako głosiciel ideologii urzędowej /carskiej - wtrącenie autorki niniejszego eseju/, i... jako przedstawiciel sił nihilistycznych, dążących do obalenia istniejącego porządku* (Kulczycka-Saloni - *Dostojewski w Polsce*, 1972). Przypomnijmy tutaj koniecznie, że sam F. Dostojewski za uczestnictwo w grupie Pietraszewców (spiskowców, stawiających sobie za cel zmianę przestarzałego systemu w Rosji) został przez carat skazany w 1849 r. na karę śmierci, którą rok później zamieniono na zesłanie na katorgę - i Sybir.

Cenili sobie tę Twórczość Witkacy, A. Lange, B. Leśmian, L. Staff, Wł. Orkan, G. Zapolska.

cdn.