Tymczasem na stworzeniu postaci don Kichota niezatartą swoją pieczęć odcisnął duch ludzi Południa, duch jasny, wesoły, naiwny, otwarty jak dziecko, nie sięgający w głąb życia, nie obejmujący, a jedynie odzwierciedlający jego ulotne jak dym zjawiska. Nie możemy oprzeć się pragnieniu przeprowadzenia paraleli między Szekspirem a Serwantesem - nie, żeby wskazać na ich tożsamość, a jedynie by przedstawić tutaj niektóre punkty styczne: ich podobieństwa i istotne różnice między nimi. Ktoś by pomyślał: - Szekspir i Serwantes? Ale! Nie ma porównania! Szekspir - to gigant, to bóg...

Tak, oczywiście, ale przed boskim twórcą *Króla Lira* nasz wielki Hiszpan nie będzie jak ten Pigmej tycim pioneczkiem, lecz w pełni ukształtowanym Człowiekiem; Człowiek taki jak on w obliczu takiego majestatu ma pełne prawo nie klęczeć, a stać - dumny z siebie i ze swych dokonań - na własnych nogach. Bezsprzecznie, Szekspir przerasta wszystkich nas o głowę bogactwem i potęgą swej fantazji, blaskiem najwyższej poezji, głębią i horyzontami swego ogromnego umysłu, jednak nie znajdziecie Państwo u Serwantesa ani naciąganych idei, ni sztucznych porównań, ni ckliwych concetti*), nie spotkacie na jego stronicach krwawych, odrąbanych głów, wyłupionych oczu, wszystkich tych potoków krwi, całego tego żelaznego i tępego okrucieństwa - groźnej schedy średniowiecza i barbarzyństwa, tak do dzisiaj miłego naturze nas-ludzi Północy...

Tymczasem i Serwantes, i Szekspir byli rówieśnikiami Nocy św. Bartłomieja**), i przecież w kulturalnej Europie jeszcze długo po ich śmierci palono na stosach czarownice i heretyków, i krew lała się stumieniami. Zresztą czy kiedykolwiek przestanie się ona w ogóle lać? Wieki średnie w *Don Kichocie* przejawiły się jako nikły odblask poezji prowansalskiej, jako baśniowa granica tych samych romansów rycerskich, nad którymi tak dobrodusznie podśmiewa się Serwantes i którym oddaje swoją ostatnią już należną daninę w swojej powieści ``Persyles y Sigizmunda``***)

.........................................................................

*) concetti - (z włoskiego na nasze) koncepcje, projekty;

**) Noc św. Bartłomieja -  rzeź hugenotów w Paryżu, noc z 23. na 24. sierpnia 1572 r.; w czasie tego pogromu we Francji zginęło wg ostatnich badań ponad 5 tysięcy ofiar;

***) *Persyles y Sigizmunda* - powieść Serwantesa; ukazała się już po *Don Kichocie* /i po śmierci autora/