Hitlerowski obóz koncentracyjny Stutthof położony na terenie Wolnego Miasta Gdańska został założony tuż po wybuchu II wojny światowej. Pierwszych więźniów - 250 działaczy Polonii gdańskiej - przywieziono 2 września 1939 roku. W 1941 roku obóz powiększono, w 1942 zbudowano krematorium, w 1943 komorę gazową i obóz specjalny. W Stutthofie więziono Polaków, Rosjan, Żydów, Cyganów, Holendrów, Belgów, Francuzów, Czechów, Litwinów, Łotyszów, Duńczyków i Norwegów. Przez Stutthof przeszło 125.000 więźniów, z czego zginęło około 85.000. Kiedy zbliżała się Armia Czerwona, podczas ewakuacji obozu w dniach od 25 stycznia do 5 lutego 1945 r. w tak zwanym Marszu Śmierci zginęło około 15.000 ludzi. Obóz został wyzwolony przez Armię Radziecką 10 maja 1945 r. W 1968 r. na terenie Stutthofu wzniesiono pomnik poświęcony pamięci ofiar.*)

Jesienią (wrzesień, może październik 1944 r.) kazano nam zabrać co najpotrzebniejsze rzeczy (ja oddałem, co się nie zmieściło, mojemu Aniołowi Stróżowi z Rygi, pani Nagel), i zostaliśmy wygnani z więzienia szeregiem po dwóch w kierunku portu w Rydze. Niedaleko - 200 może 300 metrów. Szliśmy szpalerem w otoczeniu SS z psami. Powiedziano nam, że wysyłają nas do pracy u bauera w Niemczech. Więzienni koledzy-Łotysze nic nie wiedzieli o obozach koncentracyjnych, więc tym najbliższym mnie powiedziałem, że wiozą nas do Stutthofu.

Transport morzem trwał trzy doby. Leżeliśmy upchani ciasno pod pokładem lub na pokładzie. Wolałem to drugie, wierząc, że w razie nalotu, będę pływał i nie zginę... Taka naiwna wiara. Kilka razy przeżyliśmy alarm lotniczy. Wówczas esesowcy zapędzali nas wszystkich pod pokład, ale mimo bicia i wrzasków i tak wyglądaliśmy na zewnątrz i widzieliśmy pikujące nad nami samoloty z czerwonymi gwiazdami. Gdyby nas trafili, to byłyby istne jatki: samych więźniów (bez niemieckich uciekinierów z Łotwy) było ponad 3 tysiące! Był to ostatni transport. Po piętach szli już Rosjanie...

--------------------------------

)* Wszystkie dane patrz ``Mały przewodnik po Polsce`` Warszawa 1983