WOŁYŃSKI PREAQUEL

Jeżeli coś się komuś tu nie będzie zgadzać, niech będzie, że to moje konfabulacje.

Zanim ten krąg śmierci zaczął wirować i porywać kolejne ofiary, sprawców zresztą też, zdarzyło się to i owo. Z mojego subiektywnego punktu widzenia miało to znaczenie dla tego festiwalu śmierci i mordu, jaki rozpętał się w 1943.

Zgodnie z zasadą „dziel i rządź”, a także ze względu na braki kadrowe w 1942 Niemcy wymuszają na komendancie policji polskiej w Warszawie sformowanie batalionu ochrony. Płk. Aleksander Reszczyński niechętnie, wbrew sobie formuje taką jednostkę, a okupant wysyła ją na Wołyń. O, jakie to wygodne i ciekawe socjologicznie, gdy na terenach zamieszkałych przez Ukraińców porządku pilnuje polska jednostka – i zamiennie: tam, gdzie mieszkali Polacy, policja i bataliony ochrony składały się z Ukraińców. Niemców musiało rajcować takie podsycanie antagonizmów narodowościowych i ustawianie się w roli superarbitra. Że polski 202 batalion jest źle wspominany? A ukraińskie przez Polaków są wspominane z czułością? Rozkazy wydaje niemiecki okupant, a w przypadku tego rodzaju formacji jak bataliony ochrony dotyczą one głównie ochrony funkcjonariuszy przy ściąganiu kontyngentów i fizyczne egzekwowanie tego rodzaju działań. To także działania antypartyzanckie, które sprowadzały się do otaczania wsi, porwania dobytku, wyłapaniu ludności i udziału w jej selekcji – co od 1942 i wzmożenia działalności przez RSHu oznaczało także rozdzielanie rodzin: wedle jednej z 4 kategorii, zaklasyfikowanie do dwóch z nich oznaczały wywózkę do rzeszy do niewolniczej pracy, zaś dwie pozostałe to dla uczestniczących w tych działaniach funkcjonariuszy dawały dowolność rozciągającą się od fizycznej likwidacji na miejscu po wysłanie do obozu koncentracyjnego. Ci zabici na miejscu w statystykach byli odnotowywani jako zlikwidowani bandyci.

O działalności 202 Schutzmanschaftbatailonu niewiele się pisze. W końcu to jedyna polska formacja podlegająca SS. To nie byli ochotnicy – ja osobiście tak to sobie konstruuję w głowie, że trafiali tam za karę, dyscyplinarnie. Gdy krąg śmierci na Wołyniu ruszył, a przy okazji Niemcy rozpoczęli odwrót, batalion znika, rozpływa się. Ponoć tworzący go funkcjonariusze zasilają polską samoobronę.

W trakcie jednej z narad u generalnego gubernatora jeden z gubernatorów dystryktów zirytowany nieustającą krytyką, bo nie potrafi zapanować nad podległym sobie terytorium w końcu wybucha, że u niego nie jest jeszcze tak źle, bo w dystrykcie Galicja (obejmującym Wołyń) w ogóle już nie wiadomo czy jest źle, bo tam całkowicie zanikła administracja i służby porządkowe. Ukraińska policja poszła do lasu, do UPA, a ci nieliczni Polacy też uciekli do swoich.

Technologię tę stosują także i sowieci, gdy przejmują kontrole na tych terenach. Tworzą z ludności miejscowej „istriebitielne bataliony”. Te polskie pilnują porządku tam, gdzie mieszkają Ukraińcy, i odwrotnie. Jest krwawiąca rana? – no to powiercimy w niej brudnym paluchem. Antagonizmy? – podsycać.

Wszystkie organizacje podziemne rozglądają się wokoło. Gdy jesienią 1942 Niemcy podczas bezprecedensowej akcji germanizacyjnej na terenach Zamojszczyzny też mają braki kadrowe ( brak germańskich osadników mających zastąpić wysiedlanych Polaków) sięgają po Ukraińców i ci się zgadzają. Przyjeżdżają. Zamieszkują.

AK nie wie co zrobić. GL, mimo nacisku na akcyjność, jest słaba. Odpór okupantowi w tzw. Powstaniu Zamojskim dają głównie Bataliony Chłopskie. Osadników, którzy zajmują opróżnione chłopskie zabudowania, partyzanci wyganiają, zabudowania palą. Nie ma grymaszenia, wynocha i już. To nasze, a nie wasze, i możemy z tym zrobić co chcemy.

Niemcy chcieli stworzyć pas osadnictwa bez Polaków. Nie ma dość Niemców? Mogą być Ukraińcy – też przecież Polaków nie lubią. Ukraińcy już, już witali się z gąską, mieli nadzieję na poszerzenie swego osadnictwa na terenach, do których zgłaszali pretensje, a tu dupa. Nie udało się.

A plany były taaakie! Daleko ta Ukraina miała sięgać w głąb Polski obecnej. Rościli sobie prawa do takich terenów, które dziś dopiero zasiedlają tu i tam grupy  Ukraińców. Trzeba jednak przyznać komunistom, że odpuścili wcześniej. Stalin nie lubił Chruszczowa i kiedy ten czegoś chciał, to Stalin mówił: nie. W tym samym czasie, niemal miejscu, podobne roszczenia terytorialne formułuje OUN i komunistyczny sekretarz generalny republiki, Nikita Chruszczow. Chłopaki z polskiego PPR –u tylko warunkowo, wyjątkowo dostali zgodę na aktywność we Lwowie. To wszystko miało być ukraińskie, kto by nie wygrał. Tyle, że wariant Chruszczowa  miał w pakiecie jeszcze późniejszą rusyfikację. No i dziś tych rosyjskojęzycznych jest wielu, czyli Nikita z kolegami nieźle się wgryźli w Ukrainę. Na pocieszenie Stalin daje Nikicie Krym zamiast przemyskiego i zamojskiego.

14 października 1942 to data utworzenia UPA. Wychodzą duże oddziały do lasu. Wkrótce nadciągają rajdujące sowieckie oddziały partyzanckie. Jeszcze nieliczne, kilkusetosobowe .  Robi się ciasno. Więc rozmawiają ze sobą. „Kłym Sawur”, jeden z decydentów UPA na Wołyniu,  rozmawia z funkcjonariuszami NKWD na przełomie 1942/43. Oficjalne rozmowy odbyły się w marcu 1943. OUN zażądała opuszczenia Ukrainy przez oddziały radzieckie. Gdy krew już lała się strumieniami, zdarzały się interwencje w obronie polskich wsi dokonywane przez partyzantów sowieckich. – bo nie dało się uciekać aż po własną inicjatywę dowódcy oddziału ( i nadzieję na bogatą aprowizację). Dopiero gdy Wołyń zostanie już przeczesany grzebieniem śmierci naprzód ruszają partyzanckie dywizje Kowpaka i innych, w stronę Karpat. Toczą między sobą ciężkie boje, ale Kowpak zostaje zatrzymany dopiero na terenach, gdzie jeszcze do mordów nie dochodziło, lub dopiero się zaczynały. Tam dopiero UPA miała tyle sił, a przeciwnik tak osłabł.

Wygląda to dla mnie tak, że sowieci poszczuli UPA na Polaków, a potem, jak przyszli, to rozwalili UPA, bo tylko oni się tu ostali znacząco przeciw, choć i Polacy gryźli nieco po tych dobrotliwie wyciągniętych dłoniach. Zainspirowali, by mieć oczyszczone przedpole.

W dobrym tonie dziś u tych, którzy kieszeń mają skierowaną ku Moskwie jest, przy okazji wizyty polskiego oficjela, opaskudzić lansowany przez gospodarzy polski pomnik. Gospodarze się wstydzą, choć pewnie niektórzy o tym wiedzą, a i polska delegacja czuje się nieswojo, jest kwas, a Putin zgina twarz w imitacji uśmiechu.

Nie przepadamy za sobą zanadto. Od moich pobratymców słyszałem wiele złych słów pod adresem Ukraińców. Oni też nie wypowiadają się o nas z czułością. Nie lubimy się. Ale czy aż na tyle, by nie móc się dogadać i przestać  być rozgrywanym przeciw sobie? Wiem, z tamtej strony nie ma woli ku temu, by zasklepić tą ranę. Gdyby jednak miała zacząć się zabliźniać, to rosyjska ręka podaje solniczkę.